Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Wespendief

Wespendief in de lucht.


Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Wespendief - Pernis apivorus

 

Van dichtbij heeft de wespendief, door de dunne hals en de vooruit gestoken kop een minder agressief uiterlijk dan de meeste roofvogels. In de lucht is verwarring met de buizerd mogelijk. De wespendief is iets groter met langere vleugels en een langere staart.

 
 De wespendief, een zomervogel, verblijft van mei tot augustus in Nederland. Hij broedt en foerageert in bosgebieden. Zijn voedsel haalt hij uit geroofde wespennesten en vult hij aan met kikkers en jonge vogels.

Tot het begin van oktober trekt de soort door ons land. De rest van het jaar is de wespendief in Afrika om te overwinteren ten zuiden van de Sahara. De huidige landelijke populatie bestaat uit 360-440 broedparen (2013-2015). Dat is iets minder dan tijdens vorige broedvogel atlasperiode (1998-2000), maar meer dan tijdens de eerste (1973-1977) met 300 broedparen (bron: Sovon.nl).
 
De wespendief is één keer in het Noorderbos gezien, op 28 september 2013. Waarschijnlijk een doortrekker op zoek naar voedsel. De in de nabij gelegen bosgebieden (de Brand) broedende wespendieven zijn dan al op weg naar hun overwinteringsgebied.



Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 -2017 Grote zaagbek

 Twee vrouwelijk grote zaagbekken op de Zandley in het Noorderbos.




Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

 


Grote zaagbek - Mergus merganser


De donkergroene kop met de typische rode snavel met ’zaagtanden’ en het witte lichaam zijn kenmerkend voor de mannelijke grote zaagbek. Het vrouwtje is meer grijs met een bruine kop. Beide, het mannetje en het vrouwtje, hebben een donkere kop die sterk aftekent tegen de witte borst: een duidelijk kenmerk.


De grote zaagbek is geen broedvogel in Nederland. Vermeende broedgevallen in het verleden zijn herroepen. Wel verblijft er een klein aantal van deze soort gedurende de zomer hier. Broedgebieden van de grote zaagbek liggen niet zo ver weg. In Engeland is een uitdijende populatie van enkele duizenden paren en in Duitsland broeden zo’n 1000 paren in Beieren en Sleeswijk-Holstein. De grote zaagbek is voornamelijk een overwinterende vogel in Nederland. Tijdens strenge winters, wanneer bijvoorbeeld het Oostzeegebied dichtvriest, wordt de soort verdreven naar ons land.


In een periode met vorst is de grote zaagbek tweemaal aanwezig in het Noorderbos. De Zandley voert het effluent van de waterzuiveringsinstallatie in Tilburg-Noord af. De verhoogde temperatuur van dit gezuiverde rioolwater houdt de Zandley bij vorst steeds open. Twee exemplaren grote zaagbek, beide vrouwtjes, verbleven enkele weken op de Zandley in februari 2012. Naast open water biedt de Zandley ook voedsel in de vorm van verschillende soorten vis.



Reacties naar adkolen@kpnmail.nl


 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Kuifeend

  Een paartje kuifeenden; links het vrouwtje, rechts het mannetje.



Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien.

Kuifeend - Aythya fuligula

 

 

Veel wit in de vlucht
De kuifeend is een duikeend die zijn voedsel vooral onder water zoekt. Het voedsel bestaat voornamelijk uit slakken, waterinsecten en schelpdieren. In zoet water zijn dat vooral driehoeksmosselen. Daarnaast eten ze ook plantendelen en zaden. Gewoonlijk is de duik enkele meters diep. De kuifeend kan echter veel dieper naar voedsel zoeken als het nodig is, zelfs tot meer dan 10 meter. Zowel de mannelijke als de vrouwelijke kuifeend heeft een kuif op het achterhoofd. Die van het vrouwtje is weliswaar een stuk kleiner, maar het is toch een goed kenmerk om haar te onderscheiden van het op haar gelijkende vrouwtje van de tafeleend. Het verenkleed van het vrouwtje kuifeend is helemaal bruin en aan de flanken iets lichter getint. De mannelijke kuifeend valt op door de grote witte velden op het verder zwarte lichaam. Beide seksen vertonen opvallend veel wit aan de bovenzijde van de vleugels. Aan de onderzijde is het mannetje nagenoeg geheel wit, het vrouwtje wat minder. De ogen van de kuifeend zijn opvallend, groot en geel met een zwarte iris, kraaloogjes.


Sterke toename broed- en wintervogels
In het begin van de 20e eeuw is de kuifeend een schaarse broedvogel in Nederland. Vanaf 1950 neemt de populatie sterk toe, zowel hier als in de rest van Noordwest-Europa. Dit is het gevolg van de ontgingingen van Oost-Europese broedgebieden en het toenemen van de voedselrijkdom van de Nederlandse wateren. De enorme toename wordt daarna minder en gaat in afgezwakte vorm door in de 21e eeuw. Een overzicht van het verloop van de aantallen broedende kuifeenden per atlasproject laat een sterke stijging zien: 1973-1977 6.000 broedparen, 1998-2000 14.000-18.000 broedparen en 2013-2015 20.000-24.000 broedparen. Ook de overwinterende kuifeenden zijn sterk in aantal toegenomen. Tussen 2013 en 2015 liggen de geschatte aantallen tussen 180.000 en 240.000 exemplaren. Ze verblijven dan voornamelijk in het westen en noordwesten van ons land, vaak in gezelschap van tafeleenden (bron: Sovon.nl).

 

 Figuur 1.

 Afname door verstoringen in het Noorderbos
Naast het hoge aantal waargenomen wilde eenden (18.770 exemplaren in 15 teljaren) en soepeenden (1009) zijn alle overige eendensoorten maar beperkt vertegenwoordigd in het Noorderbos. De krakeend komt op de 3e plaats met 301 exemplaren en de kuifeend op de 4e plaats met 224 exemplaren. Het verloop van de aantallen van de krakeend en de kuifeend staan in sterk contrast met elkaar. In de loop van de reeks tellingen nam de krakeend toe en de kuifeend af. Zie figuur 1. In het laatste teljaar is nog maar één kuifeend gezien. De bedrijvigheid op en rond de plas verstoort de kuifeend. De krakeend is daar minder gevoelig voor en neemt daarnaast landelijk gedurende deze tellingenreeks flink in aantal toe. De kuifeend staat landelijk wel te boek als een toenemende vogelsoort.



 Figuur 2.


Vijftien territoria maar geen jonge kuifeenden
Met de daling van het aantal kuifeenden gedurende de tellingenreeks neemt ook het aantal broedvogels af. Zie figuur 2. Met wat schommelingen nam het aantal territoria af van twee in 2003 tot nul tijdens de laatste 2 teljaren, 2016 en 2017. Ondanks de in totaal vastgestelde 15 territoria zijn tijdens geen enkele telronde jonge kuifeenden waargenomen. De afname van de broedparen en het ontbreken van jonge vogels is ook het gevolg van de langdurige bedrijvigheid op en rond de plas. 


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

 
 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 -2017 Tafeleend

Een mannelijke tafeleend.

 

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Tafeleend - Aythya ferina



De tafeleend is kleiner dan de wilde eend, maar zeker zo mooi. Vooral als hij door de zon wordt beschenen is hij een opvallende verschijning met het lichtgrijze lijf en de roodbruine kop. Het vrouwtje is geelbruin en lijkt wel op het vrouwtje kuifeend. Het ontbreken van de kleine kuif en de kraaloogjes onderscheidt haar van de kuifeend.

De tafeleend is, evenals enkele eerder beschreven eendensoorten in dit rapport, geen vogel van Midden-Brabant. De tafeleend houdt zich meer op in het westen en noorden van Nederland, langs de rivieren en ook wel op sommige vennen. Aanvankelijk is het een zeldzame broedvogel in Friesland en Brabant. Na 1940 neemt het aantal duidelijk toe en vanaf 1980 stagneert de toename. In de 21e eeuw zet een weer ingezette stijging door tot 1800-2200 broedparen (2013-2015.) De talrijke overwinterende tafeleenden verblijven vooral in het IJsselmeergebied, langs de rivieren en in het Deltagebied. Sinds 1980 is ook een afname van overwinterende tafeleenden vastgesteld, met als waarschijnlijke oorzaak de verschuiving van de overwinteringsgebieden binnen Europa door zachtere winters (bron: Sovon.nl).

De tafeleend is tweemaal waargenomen in het Noorderbos: een mannetje op 3 februari 2006 en een vrouwtje op 24 maart 2008.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Slobeend

 

 

Twee vrouwelijke slobeenden, herkenbaar aan de spatelvormige snavel. 

 

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Slobeend - Spatula clypeata
 

Typische snavel
Met een iets kleiner formaat dan de wilde eend en de typische snavelvorm is de slobeend een niet te missen eendensoort. De grote brede snavel valt meteen op, zelfs bij slecht zicht en op flinke afstand. In de verte gezien lijkt het bonte verenkleed van het mannetje wel wat op dat van de bergeend. De overige kenmerken van beide soorten lopen echter ver uiteen. Tussen de vrouwelijke wilde eenden valt het bijna gelijk getekende vrouwtje slobeend ook weer op door de snavelvorm.


De slobeend is een typische broedvogel van vochtige graslanden in laag Nederland en langs de rivieren. Sinds 1990 neemt de slobeend door verdroging (verlaging van de grondwaterstand) landelijk af en is hij op de hoge zandgronden nagenoeg verdwenen (bron: Sovon.nl).


Op weg naar het broedgebied
De slobeend is in Midden-Brabant geen veel voorkomende vogelsoort. In het Noorderbos is hij maar tijdens vijf tellingen gezien: in totaal 9 exemplaren. Alle waarnemingen vallen aan het begin van het jaar: eenmaal in januari, eenmaal in maart en driemaal in april. Het zijn vogels die de trek naar hun broedgebied onderbreken. Tweemaal betreft het een paar, tweemaal een solitair exemplaar en eenmaal zijn het 3 mannetjes bij elkaar.



Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 -2017 Pijlstaart

  

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

 


Pijlstaart - Anas acuta

Slank en sierlijk
De pijlstaart is even groot als de wilde eend, maar veel slanker en vooral sierlijker. Beide geslachten hebben een lange puntige staart. Het vrouwtje heeft een bruin verenkleed met fijne donkere patronen. Het grijze lijf van het mannetje is aan de bovenzijde bedekt met kleurrijke sierveren. Een witte pijl wijst via de witte hals naar de donkerbruine kop.


De Pijlstaart is met slechts enkele tientallen paren een broedvogel in Nederland. Verder is hij voornamelijk een overwinteraar die bij toenemende winterse omstandigheden doortrekt richting het zuiden. Hij meest voornamelijk in de kuststreek, maar trekt gedurende de winter verder het binnenland in, voornamelijk naar de rivieren. Met een maximum van bijna 30.000 stuks in de laatste vijf jaar neemt het aantal pijlstaarten toe sinds de laatste twee decennia van de vorige eeuw (bron: Sovon.nl).

Pijlstaarten zijn gedurende de gehele telperiode tweemaal in het Noorderbos gezien. Een paartje onder winterse omstandigheden op 3 februari 2006 en één mannetje op 14 februari 2004.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Soepeend

Een vrouwelijke soepeend met jongen.


 

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien.

 Soepeend - Anas platyrhynchos forma domestica



Verschillende tamme vormen
De soepeend is ontwikkeld uit in de natuur terecht gekomen gedomesticeerde wilde eenden. De wilde eend is in het verleden lang gebruikt als huisdier. Gedomesticeerde wilde eenden zijn eeuwenlang een voedselbron, zowel het vlees als ook de eieren. Ze werden gekweekt, gegeten en verhandeld op boerderijen in vooral waterrijke gebieden. Gefokte witte vormen leverden dons en veren (boereneend). Mengvormen van deze eenden lokten wilde eendensoorten in de vele honderden eendenkooien die ons land eeuwenlang rijk was. Daarnaast zijn talrijke tamme rassen gekweekt waarvan soms de herkomst nog maar nauwelijks te zien is.



Van tam naar verwilderd
Zijn afstamming van de wilde eend maakt het mogelijk dat de soepeend zich voortplant met wilde soortgenoten. Ook vermenging met andere soorten eenden komt voor. Naast de soms afwijkende vorm is de soepeend te onderscheiden van de wilde eend door het afwijkende verenkleed. Vaak heeft hij witte veren op het lijf. Ook andere kleurafwijkingen en minder opvallende verschillen met de wilde eend komen voor. De regel is dat alle opvallende verschillen met een wilde eend hem tot een soepeend maken. Als van tenminste één eend van een paar het verenkleed afwijkt, is het een paar soepeenden. Pullen van wilde eenden zijn allemaal exact gelijk getekend. Van een nest jonge soepeenden is een deel licht en een deel donker. Soepeenden zijn standvogels en verplaatsen zich alleen bij strenge vorst, en dan over beperkte afstanden. Vanaf 1998-2000 is het broedgedrag van soepeenden voor het eerst geregistreerd. Een schatting uit die tijd komt op 60.000 broedparen uit. De laatste 10 jaar neemt het aantal broedparen licht af met 5% per jaar (bron: Sovon.nl).
 

 

Figuur 1.
 

Weinig broedsels
Soepeenden en wilde eenden vertonen overeenkomstig gedrag en trekken samen op. Ze verblijven in elkaars gezelschap, vormen paren en krijgen nakomelingen. Het gedrag is gelijk, alleen het uiterlijk van soepeenden wijkt af van wilde eenden. In totaal zijn 1.009 soepeenden geteld over de gehele telperiode in het Noorderbos. Zie het overzicht in de grafiek, figuur 1. Dat is gelijk aan ruim 5 % van het totaal aantal aangetroffen wilde eenden. Per jaar, per keer zelfs, verschilt het percentage nogal. Zoals bij wilde eenden wisselt ook het aantal soepeenden sterk per telling. Het aantal broedende soepeenden is laag zoals ook bij de wilde eenden is vastgesteld. Slechts in 2008 en 2015 is er sprake van één broedgeval van de soepeend.

   

Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

 

 

 

 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Wilde eend

 

 

 



 

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien.

Wilde eend - Anas platyrhynchos



Bekendste eend
De wilde eend is de bekendste en de meest voorkomende eendensoort van ons land. Het is een grote zware eend met een brede snavel en een lang lijf. In en om bewoonde gebieden tref je ze overal aan op vijvers, kanalen en plassen. In stedelijk gebieden zijn wilde eenden vaak erg tam. Ze vliegen niet zomaar op, omdat ze gewend zijn aan mensen. In buitengebieden, waar vaak gejaagd wordt, zijn ze erg schrikkerig en vliegen al snel op als je in de buurt komt. In het Noorderbos, op de plas en zeker ook op de Zandley, zijn wilde eenden erg alert. Bij de wilde eend zijn het mannetje en het vrouwtje goed van elkaar te onderscheiden. Het vrouwtje heeft een overwegend lichtbruin verenkleed. Op elke dekveer bevindt zich een donkere tekening in de vorm van een halve afgeplatte cirkel. Het gevlekte patroon dat hier door ontstaat, biedt bescherming tijdens het broeden. Tussen de begroeiing op haar eieren zittende, valt het vrouwtje zo niet op. Het mannetje valt veel meer op met zijn groengele snavel, glanzend groene kop en de witte ring op de hals. De poten van beide geslachten zijn oranje en hebben zwemvliezen. Ze hebben beide een diepblauwe spiegel die onder een bepaalde lichtinval paars wordt. Een spiegel is een anders gekleurde vlek op de vleugel, tegen het lichaam. Het zijn de armpennen (kleine slagpennen) die onder de vleugeldekveren uitkomen. Bij de wilde eend is de spiegel afgewerkt met een witte en een zwarte lijn, zowel eronder als erboven.


Eclipskleed
Eenden vernieuwen hun veren in de nazomer. Ze verliezen ineens al hun slagpennen en kunnen dan enkele weken niet vliegen. Wilde eenden, maar ook andere eendensoorten, ruien echter eerst naar een eenvoudiger verenkleed: het eclipskleed. Het eclipskleed doet de mannelijke wilde eend erg op het vrouwtje lijken. Hij valt dan minder op, kwetsbaar als hij is omdat hij niet kan vliegen, en is zo een stuk veiliger. De lichtere snavel van het mannetje blijft. Hij is daardoor nog goed herkenbaar als een mannetje.

 
Landelijk minder wintergasten
Wilde eenden zijn in onze omgeving voornamelijk standvogels. Een deel trekt soms weg in zuidelijke richting. Wilde eenden uit Oost-Europa, Rusland, Scandinavië en IJsland komen in het westen van Europa de winter doorbrengen. Jarenlang was de landelijke broedpopulatie van wilde eenden stabiel. Rond 1990 zien we een ommekeer; de reden is niet duidelijk. Ook buiten het broedseizoen nemen de aantallen af sinds ongeveer 2000. Afname van de Nederlandse broedpopulatie en verschuivingen van de winterverspreiding in Europa worden als oorzaken gezien. De toename van zachte winters maakt het voor Noord-Europese broedvogels minder noodzakelijk om in Nederland te overwinteren. De landelijk aantallen vallen het hoogst uit in de wintermaanden. Op alle open wateren, zowel binnen als buiten stedelijk gebied, zijn wilde eenden dan talrijk. Winterse periodes met vorst en sneeuw brengen geen verplaatsingen over grote afstanden teweeg. Wel trekken ze naar open water en naar voederplaatsen. (bron: sovon.nl)


Economische recessie
Ook in het Noorderbos is een afname van wilde eenden vastgesteld. Zie figuur 1. Het totaalbeeld laat een afname zien, maar een duidelijke dalende lijn is er niet. Pieken en dalen volgen elkaar op met een opleving aan het einde van de telperiode. Verstoring door de zandstortingen vanaf 2008 is van invloed op de aantalsontwikkeling van deze vogelsoort. Een sterke daling in periode dat de zandstortingen begonnen, is duidelijk te zien. De stijging daarna valt voor een deel samen met de economische recessie. Veel bouwprojecten lagen stil en er werd nauwelijks zand aangevoerd. De toegenomen rust deed de aantallen stijgen. Met het hervatten van de werkzaamheden namen de aantallen wilde eenden ook weer af. Ondanks het stijgen van de aantallen zandstortingen en het kleiner worden van de plas daardoor nemen de aantallen wilde eenden vanaf 2016 weer toe.

 

 Figuur 1.


Meest waargenomen vogel in het Noorderbos
De wilde eend is de meest waargenomen vogelsoort tijdens 15 jaar vogeltellen in het Noorderbos. Met 18.770 exemplaren staat deze eend op de 1e plaats; dat is 22% van het totaal aantal waargenomen vogels. De Noorderplas heeft blijkbaar een grote aantrekkingskracht op wilde eenden. Gezien de sterk wisselende aantallen is de plas duidelijk een toevluchtsoord voor wilde eenden. Een rustpunt in de omgeving van Tilburg. De aantallen stijgen na het voorjaar en de zomer tot grote hoogte met als hoogtepunt de eerste maanden van het jaar. Zie figuur 2. Vorstperiodes drijven de wilde eenden naar de plas die vaak nog lang open blijft. In en om de wakken vormen zich concentraties van allerlei watervogels.

 

 

Figuur 2 .

Het broeden van wilde eenden in het Noorderbos staat los van de soortgenoten die het gehele jaar op de plas en soms op de Zandley en zijn vertakkingen verblijven. Zelfs in het broedseizoen verblijven er wilde eenden in het gebied die niet tot broeden overgaan. Volgens de BMP-richtlijnen zijn waarnemingen van paren in het broedseizoen binnen bepaalde datumgrenzen geldige waarnemingen voor het vaststellen van een territorium. Gezien de wisselende aantallen wilde eenden kan dat niet juist zijn en daarom pas ik een andere werkwijze toe. Een vrouwtje met juist uitgekomen pullen noteer ik als een territorium. Mogelijk mis ik zo een aantal territoria, maar het is in deze erg dynamische omgeving de meest duidelijke manier om met zekerheid een territorium van een wilde eend vast te stellen. De aantallen vastgestelde territoria van wilde eenden zijn laag in verhouding tot het totale aantal waargenomen exemplaren. Zie figuur 3. De ervaring leert dat deze werkwijze, ook toegepast in andere gebieden, de meest betrouwbare is om het aantal broedende wilde eenden vast te stellen.

 

Figuur 3.

 

Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Wintertaling

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Ad Kolen



Wintertaling - Anas crecca
 

Mooi eendje
De wintertaling is de kleinste Europese eendensoort. In het verleden werd hij door poeliers een halve eend genoemd. Het kleine formaat is in de vlucht goed te herkennen, vooral als hij met andere eendensoorten opvliegt. De wintertaling bezit een aantal typerende kenmerken. De groene met wit omzoomde spiegels zijn bij beide geslachten goed zichtbaar in de vlucht. Het vrouwtje heeft donkere vlekken en strepen op het bruine verenkleed. De grijze bovenkant van het mannetje, met sierveren, wordt door een witte streep afgezoomd van de eveneens grijze flanken. De bruine kop heeft een grote groene oogvlek. Beide geslachten hebben een opvallende lichte vlek in de anaalstreek: wit bij het vrouwtje, roomkleurig bij het mannetje. Zoals bij veel vogelsoorten is het typische geluid een goed determinatiekenmerk. Het krekelachtige ‘kruuk kruuk’ van de wintertaling is vaak al tussen andere soorten eenden te horen voordat je hem ziet.


Sterke schommelingen
De wintertaling is vooral een broedvogel van de hoge zandgronden in ons land. De biotoop bestaat uit vennen, moerassen en andere plassen, de laatste in mindere mate. Buiten de duinen broedt hij ook plaatselijk in graslandgebieden. Sinds de vorige eeuw neemt de soort licht af. De gemiddelde winterpopulatie is tamelijk stabiel. Beide populaties, zowel de broed- als de winterpopulatie, zijn wel van jaar tot jaar sterk aan schommelingen onderhevig, respectievelijk afhankelijk van de stand van de wateren en de strengheid van de winter (bron: Sovon.nl.


Schaarse verschijning
De wintertaling is een schaarse verschijning in het Noorderbos en is vooral gezien in de wintermaanden. De soort is tijdens 6 teljaren aanwezig met 11 exemplaren in totaal. Vaak maar 1 en ten hoogste 3. Eén waarneming valt in de zomer, in augustus. Tijdens de telling op 9 januari 2009 zwemmen 3 vrouwtjes op de Zandley parallel aan de Kalverstraat; de Noorderplas is dan dichtgevroren.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

 

 

 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Krakeend

Een paar krakeenden.



Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien.

 

 

Krakeend - Mareca strepera


Fraaie eend
De krakeend is een bijzonder fraaie eendensoort. Het formaat ligt net iets onder dat van de wilde eend. Het verenkleed is echter totaal anders. De grijze bovenzijde en het zwarte kontje zijn de kenmerken van het mannetje krakeend. Dichterbij tonen de op de vleugels liggende sierveren hoe gracieus de vogel is. De fijne tekeningen op de veertjes van de hals en de flanken maken de krakeend bijzonder mooi. Het vrouwtje lijkt op afstand op het vrouwtje wilde eend. Maar ook bij haar zie je op wat kortere afstand de schoonheid van deze wat slankere eendensoort. Met een wat gelig verenkleed en fijne tekeningen op vele dekveren is ook het vrouwtje bijzonder. Haar snavel is meestal geel, die van het mannetje zwart. Opvallend is bij beide geslachten de witte spiegel in de vleugels, een goed kenmerk om ze te onderscheiden van andere eendensoorten als ze opvliegen.
 

Gestage toename
De krakeend is vooral een broedvogel van Oost-Europa en verder oostelijk daarvan tot in Aziatisch Rusland. In de 19e eeuw broedden er al krakeenden in Nederland. Tot de helft van de 20e eeuw was het hier een schaarse broedvogel, voornamelijk in Friesland. Daarna nam het aantal toe. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw werd het noordwestelijke deel van Nederland bezet. De huidige situatie is dat zowel de broedpopulatie als de winterpopulatie van krakeenden in Nederland toenemen. De toename van de krakeend is onderdeel van een proces dat grote delen van West-Europa omvat. Aangenomen wordt dat door grootschalige ontginningen de oostelijke gebieden aan belang hebben ingeboet. West-Europa werd door het voedselrijker worden van de wateren interessanter. De vele nieuw aangelegde waterrijke natuurgebieden in Nederland dragen zeker bij aan de toename van de krakeend. Ook op de drogere delen, bijvoorbeeld op de Brabantse zandgronden, zijn krakeenden zichtbaar toegenomen, weet ik uit eigen waarnemingen.

 figuur 1.
 
Afleidingsmanoeuvre
Ook in het Noorderbos neemt het aantal krakeenden gestaag toe. Vanaf 2009 is de soort jaarlijks aanwezig (zie figuur 1), maar zeker niet bij elke telronde. De aantallen zijn tamelijk laag: 301 exemplaren in totaal. Krakeenden zijn schuw en blijken verstoringsgevoelig te zijn. Ik zie dat ook in andere gebieden. De toenemende werkzaamheden op en rond de plas verstoren de soort regelmatig. Met de toename van de aantallen zijn vanaf 2011 in zes teljaren territoria van krakeenden vastgesteld, in 2013 zelfs twee. Hoewel met voldoende waarnemingen (2) binnen datumgrenzen van een paar of een mannetje met broedgedrag zijn er geen zichtbare resultaten van broedsucces. Alleen in het laatst beschreven teljaar (2017) is er een sterke aanwijzing voor de aanwezigheid van jonge vogels. Het vrouwtje acteert alsof ze gewond is. Een bekende manoeuvre, die meerdere soorten eenden toepassen om de aandacht van hun jongen af te leiden.



Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Smient

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Smient - Mareca penelope 


Fluiteend
De smient is een middelgrote eend, kleiner dan de wilde eend, met een ronde kop en een kleine snavel. Het grijze bovenlijf en de donkerbruine kop met een gele vlek op het voorhoofd zijn typerend voor het mannetje. Beide geslachten hebben een stijl voorhoofd. Het vrouwtje draagt een voornamelijk grijsbruin gevlekt verenkleed met rossig bruine flanken. Vliegend is de smient, van onderen gezien, een vrij lichte verschijning: beide geslachten hebben een witte buik en gedeeltelijk witte ondervleugels. De bovenzijde van de vleugels is bij het mannetje wit en bij het vrouwtje lichtblauw. De smient valt op door het fluitende geluid dat het mannetje maakt; daarom wordt hij ook wel fluiteend genoemd. De naam smient is waarschijnlijk afkomstig van het Hoogduitse schmey, wat verwijst naar het kleine formaat. In de huidige Duitse naam is het fluiten vernoemd: pfeifente. Ook in de Franse benaming komt dat terug: canard siffleur.


Schaarse broedvogel en talrijke overwinteraar
De smient is in Nederland een schaarse broedvogel naast de wat meer voorkomende, niet broedende, overzomeraars. Van november tot in maart verblijven grote aantallen doortrekkende en overwinterende smienten in Nederland. Schattingen lopen op tot meer dan 900.000 exemplaren. Vooral bij strenge winterse omstandigheden in noordelijke streken nemen de aantallen toe. Het aantal smienten in de winter neemt de laatste jaren licht af. Zachte winters doen de smienten meer noordelijk overwinteren (bron: Sovon.nl).


Kort verblijf
De smient is tijdens drie tellingen aangetroffen in het Noorderbos: 33 stuks in totaal. Ze verblijven meestal op de plas tussen de andere, voornamelijk wilde eenden. In de directe omgeving van het telgebied wordt de smient nauwelijks gezien. De waarnemingen in het Noorderbos betreffen tweemaal winterwaarnemingen. Op 8 januari 2012 zijn het er 2. Op 3 februari 2006 rusten 25 smienten op de Noorderplas die nog voor een derde deel ijsvrij is. Winterse periodes drijven watervogels als smienten naar onbevroren wateren. Veel soorten eenden en ganzen slapen en rusten vanwege de veiligheid gewoonlijk op het water. De duur van het verblijf van smienten is hier dus steeds maar kort. In het binnenland foerageren smienten vooral op graslanden. Op 10 oktober 2008 verblijven ook nog 6 smienten in het gebied.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Mandarijneend

 

 



Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Ad Kolen


Mandarijneend – Aix galericulata

Meest kleurrijke eend
De mandarijneend is de meest kleurrijke eend die in ons land voorkomt. Het mannetje mandarijneend heeft een prachtig broedkleed met kleurige sierveren. De kop is opvallend gevormd en lijkt op een helm. Een brede lichte wenkbrauwstreep loopt tot een punt uit in de hals. Blauwe, groene en rode vlakken sieren de kop en de hals. De hals is als een grote baard bedekt met fraai gevormde roze veren. De borst is paarsbruin en de vleugels zijn zacht bruin met een witte rand en zwarte zoom. De buik en het kontje zijn wit. De staart is olijfbruin en spits toelopend. Nog meer opvallend zijn de helder oranje vlaggen op de vleugels. Hij zet ze op bij opwinding en tijdens de balts. Het verenkleed van het vrouwtje is weliswaar minder kleurig maar zeker niet minder fraai. Vele groene, bruine en witte details vallen op.
 

Geliefde siervogel
De mandarijneend komt van oorsprong voor in Oost-Siberië, China en Japan. In 1745 is de soort ingevoerd als siervogel in West-Europa. Al in de 19e eeuw is in Engeland een flinke in het wild levende populatie mandarijneenden ontstaan. Ontsnapte mandarijneenden en hun nazaten broeden in Nederland vanaf 1968. Het aantal stijgt van een tiental broedparen rond 1980 naar rond 250 in het jaar 2000 en de toename zet zich door. De soort concentreert zich vooral in het midden van het land, in bosrijke omgevingen. Limburg en Brabant worden ook steeds dichter bezet. Naar het noorden nemen de dichtheden af en ze ontbreken helemaal op de Waddeneilanden. Zeeland is schaars bezet (bron: Sovon.nl).


Toegenomen in de omgeving van Tilburg
In en rondom Tilburg is de mandarijneend de laatste jaren zichtbaar in aantal toegenomen. Aanvankelijk vooral in het najaar maar later ook in het voorjaar. In 2017 is in het Quirijnstokpark in Tilburg-Noord een paar met jongen waargenomen. Ook in dat jaar is in het Noorderbos gedrag van mandarijneenden waargenomen dat leidde tot het vaststellen van een territorium. Resultaten van deze broedpoging zijn niet aangetroffen. Daarnaast is de mandarijneend alleen in het najaar in het Noorderbos gezien: in 2005 (4), in 2006 (1) en in 2008 (2). Het totaal aantal waargenomen mandarijneenden bedraagt gedurende de 15 teljaren 10 stuks.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Bergeend

 
Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Bergeend – Tadorna tadorna

 
Forse bonte eenden
De bergeend is forser dan alle andere eenden, met bijna gansachtige afmetingen. Beide geslachten hebben een gelijk verenkleed, zeer opvallend met wit, bruin en zwart. Het mannetje heeft een flinke knobbel op de rode snavel. De bergeend is een holenbroeder. Hij broedt vaak in oude konijnenholen of in andere holtes en spleten, soms onder oude gebouwen of schuurtjes. Ze broeden steeds meer in het binnenland in allerlei natuurgebieden en zanderige omgevingen. De kuststreek raakt minder in trek door het ontbreken van konijnen(holen) en de opmars van vossen.


Passant
De bergeend is een toevallige gast in het Noorderbos: 17 exemplaren gedurende de hele tellingenreeks. Als doortrekker in de wintermaanden: 2 keer. Op zoek naar een broedplek: in totaal 15 exemplaren, de meeste in mei en ook een keer in maart en in april.


Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Nijlgans

Ad Kolen

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien. Met dank aan Hetty Bosman voor het corrigeren van de teksten.

 

Nijlgans – Alopochen aegyptiaca

Luidruchtige vogel
De nijlgans is ingedeeld in de orde van de eendachtigen (Anseriformes). Daaronder vallen alle zwanen, ganzen en eenden. De nijlgans staat hoog op de poten en lijkt uiterlijk niet echt op een gans, maar ook niet op een eend. De nijlgans heeft geen nauwe verwanten. Hij valt, met enkele andere families, een beetje tussen de eend en de gans in, zoals ook bijvoorbeeld de bergeend (Tadorna tadorna) en de casarca (Tadorna ferruginea). De laatste twee soorten zijn wel verwant aan elkaar; ze zijn van het zelfde geslacht. De nijlgans is, evenals de grote Canadese gans, dominant en luidruchtig aanwezig. Beide vogelsoorten gedragen zich in het broedseizoen agressief tegenover andere vogelsoorten. De nijlgans jaagt ook soortgenoten weg uit zijn territorium. De houding van de nijlgans is opgericht en het verenkleed is meest beige en wat roodachtig bruin. Opvallende kenmerken zijn de zwarte buikvlek en het donkere masker om de ogen. In de vlucht steken de groene spiegel en de grote witte velden sterk af tegen de verder donkere vleugels. De poten en de snavel zijn roze.



Eeuwenlang gekooid
De nijlgans broedt oorspronkelijk in Afrika, bijvoorbeeld in het Nijldal ten zuiden van de Sahara. De oude Egyptenaren, de Romeinen en de Grieken hielden nijlganzen al in gevangenschap. Sinds de 17e eeuw wordt de soort veelvuldig als siervogel in West-Europa gehouden. In Engeland broeden al 150 jaar nijlganzen in het wild. Na ontsnappingen vanaf 1967 heeft zich ook in Nederland, vanuit Zuid-Holland, een vrij vliegende populatie nijlganzen ontwikkeld. Het westen van Nederland en de riviergebieden zijn de kerngebieden. Inmiddels komen ze in heel Nederland voor en broeden nagenoeg overal. De populatie is in 2000 geschat op 4500-5000 broedparen. Daarna zwakt de toename af, mogelijk door afschot en het vol raken van bekende broedgebieden (bron: Sovon.nl).

 

 

 Figuur 1.

 

 

Stijgende lijn
De eerste drie jaren van de tellingenreeks zijn enkele nijlganzen af en toe in het gebied aanwezig, eenmaal zijn het er 8. Daarna stijgen de aantallen: diverse malen zijn er 10 en zelfs eenmaal 20 exemplaren in het gebied aangetroffen, meestal op de plas. Zie figuur 1. De nijlganzen rusten vaak op de zich uitbreidende zandstortwallen. Verder schommelen de aantallen met enkele tientallen. In 2014 is er een dip met slecht 43 nijlganzen in het hele jaar. Daarna nemen de aantallen weer toe om tijdens het laatste teljaar te eindigen met het hoogste totaal: 134 exemplaren. Op de aangrenzende landerijen, enkele akkers maar vooral weilanden, zijn ook steeds nijlganzen aanwezig. Naar gelang de mate van verstoring verblijven ze op de plas of aan de andere kant van de Kalverstraat. Aantallen van buiten het telgebied verblijvende nijlganzen zijn nooit vastgelegd. Met nogal wat schommelingen is toch een stijgende lijn van de aantallen nijlganzen in het Noorderbos vastgesteld.
 

 

 Figuur 2.
 

Zichtbare broedresultaten
De nijlgans broedt al vanaf het broedseizoen 2005 jaarlijks in het Noorderbos (zie figuur 1), in de buurt van de plas. Alleen in het laatste jaar van de tellingenreeks ontbreekt de nijlgans als broedvogel, waarschijnlijk door de toenemende drukte rondom de zandstortingen in de plas. Hoewel paren broedende nijlganzen elkaar niet goed verdragen hebben vier keer 2 paren tegelijk gebroed. Tweemaal is resultaat gezien van beide paren. In twaalf van de vijftien jaren is 1 of 2 keer één territorium vastgesteld. Van tien jaren is vastgesteld dat jonge nijlganzen uit zijn gekomen. Het aantal uitgekomen jongen varieert van 2 tot 10 stuks.

 

 

Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

 

 

 

Het Noorderbos en de Vogels 2003 - 2017 Brandgans

Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.)

Ad Kolen
Brandgans - Branta leucopsis



De Brandgans is een ’zwarte gans’ uit de Branta familie, verwant aan de rotgans en de verschillende Canadese ganzen. Ook de roodhalsgans (Branta ruficollis) hoort daarbij. De brandgans is beduidend kleiner dan de grote Canadese gans maar iets groter dan de rotgans.

De overwinterende brandganzen in ons land, met in sommige winters meer dan 800.000 exemplaren, hebben de kolganzen in aantallen achter zich gelaten. Kolganzen zijn niet meer de meest overwinterende ganzen in West-Europa. Vanaf 1988 broeden brandganzen jaarlijks in Nederland. De eerste broedgevallen worden toegewezen aan ontsnapte of losgelaten vogels uit watervogelcollecties. De snelle toename van broedende brandganzen in ons land loopt gelijk op met de spectaculaire toename van de soort in het Oostzeegebied en Rusland (bron: Sovon.nl).

In het Noorderbos is slechts eenmaal één brandgans waargenomen tijdens de allereerste telling in het gebied in 2003. Het was in een periode van strenge vorst.

Reacties naar adkolen@knpmail.nl