Winterbeeld van een berk.
Ad Kolen
Een reeks artikelen over de verschillende soorten bomen en struiken die groeien in Tilburg-Noord.
Naast de vogels merel en mus is onder de bomen de berk wel de meest bekende soort. Op de Brabantse zandgronden is het van oorsprong een algemene soort. Ook op de hoogveenmoerassen die in het verleden een aanzienlijk deel van onze provincie bedekten vond deze koploper zijn plekje. Berken zijn pioniers die zich op de meest uiteenlopende plekken vestigen. Op zowel droge als natte gronden als op voedselarme plaatsen. Berken worden niet oud en ook niet erg hoog maar het zijn belangrijke voorbereiders van karige gronden voor andere boomsoorten. De lichte zaden worden door de wind eenvoudig over grote afstanden verspreidt. De jonge berken vormen al snel lage begroeiingen terwijl het afvallende blad de bodem verrijkt, waardoor andere boomsoorten ook een kans krijgen. In een notendop beschreven zijn zo, na voorbereidend werk door mossen en kostmossen, de oerbossen ontstaan die ooit, ook Nederland bedekten.
Ruwe berk langs de Goirke kanaaldijk.
Voor deze baanbrekers is in het huidige Nederlandse landschap weinig plaats over. Voor elk stukje grond is een bestemming bedacht. Toch weten berken zich snel te vestigen op plaatsen die enkele jaren onberoerd blijven, ook in de stad. Met zijn prachtige witte schors en de zwierige elegante, vaak afhangende takken is het wel een geliefde sierboom. In Tilburg-Noord is het een boom die je niet veel in straten tegenkomt. Wel staan er op allerlei plekjes kleine groepjes tussen woningen op gazons. Ruwe berken zijn onder andere aangeplant in de Griegstraat, de Sibeliusstraat, de Stokhasseltlaan, de Ravellaan en langs de Goirkekanaaldijk.
Berken in hoogveen in Wit-Rusland.
Berken zijn bestand tegen extreme weersomstandigheden. Winterhard als je zijn groeien ze zelfs ten noorden van de poolcirkel. Ondanks de sierlijke vormen is de berk een zeer taaie boom en buigt met harde winden mee. Ver noordelijk, in Scandinavië en Rusland vindt men wel oude (oer)berkbossen. Op de ruige toendra’s komen ook struikvormen voor. In Wit-Rusland zag ik de meest prachtige berkenbossen op de hoogvenen. Oneindige hoeveelheden spierwitte stammetjes naast elkaar, met de voeten in het water. Op hogere droge deel werd berkensap afgetapt voor allerlei doeleinden. Het licht zoete berkensap is zo drinkbaar of te verwerken tot berkensiroop en berkenbier of berkenwijn, al dan niet mousserend.
Het aftappen van berkensap.
Berken, inheems in Nederland zijn in 2 soorten te onderscheiden. De ruwe en de zachte berk zijn nauw verwant en kruisen vaak met elkaar. Met kenmerken van beide soorten zijn deze tussenvormen dan ook moeilijk te onderscheiden. Het blad van de berk is meestal eirond tot ruitvormig (3-7cm.) met een spitse bladpunt. Berken zijn éénhuizig en éénslachtig. Dat wil zeggen dat in één huis, lees in één boom zowel mannelijk als vrouwelijke bloemen tot bloei komen. Eénslachtig wil zeggen dat de bloemen of mannelijk of vrouwelijk zijn, niet beide. De mannelijke katjes hangen, ze zijn lang en smal en verschijnen al in de zomer. Ze komen in het voorjaar tot bloei in de periode dat ook vrouwelijke bloemen ontstaan na het ontvouwen van het blad. De vrouwelijke katjes staan recht of schuin omhoog. Na de bevruchting komen de kleine gevleugelde zaden, dicht op elkaar tot wasdom tot ze door wind verspreidt worden. De mannelijke katjes worden langzaam bruin en zijn nog lang
zichtbaar.
Zwarte berk in de Sibeliusstraat
Naast de ’gewone’ berken zijn onder de flat ’Moleneind’ aan de Sibeliusstraat een groepje zwarte berken uit de VS aangeplant en te bewonderen. Het zijn echt prachtige bomen met een donkere schors. Even bijzonder als de Aziatisch papierberken in de Griegstraat met losse vellen schors.
Reacties naar: adkolen@kpnmail.nl
