Meer kansen voor vogels in de Zwaluwenbunders en de Hazennest!

De Nieuwe warande heeft veel gezichten 

Ad Kolen


In grootschalige agrarische gebieden is het aantal vogelsoorten beperkt. Vogelaars hebben er dan ook weinig te zoeken. Ik heb me toch laten verleiden vogelonderzoek te doen in het buitengebied ten noordoosten van Tilburg. 

met veel maisvelden

De ’Stichting Nieuwe Warande’ (http://www.stichtingnieuwewarande.nl/) wil meer weten over de vogelbevolking van de ’Nieuwe Warande’. De stichting heeft als doel de duurzame toekomst van het landelijke gebied ten noordoosten van Tilburg veilig te stellen. De Nieuwe Warande ligt ruwweg tussen de dorpskern van Udenhout en het stadsdeel Tilburg-Noord. Het omhelst de deelgebieden Vijfhuizen, Quirijnstok, Kouwenberg, Zwaluwenbunders en de Hazennest. Het gebied wordt omlijnd door de Kalverstraat in het westen, de Houtsestraat in het noorden, de Waalwijkseweg in het noordoosten tot aan de Waalwijksestraat, die samen met de Kraan de oostgrens vormt. In het zuiden wordt de grens gevormd door de spoorlijn Tilburg - Den Bosch en de Burgemeester Bechtweg. Een enorm gebied: 570 ha. Te groot om in zijn geheel op broedvogels te inventariseren. Om toch enigszins een beeld van de voorkomende vogels te krijgen heb ik het anders aangepakt. De afgelopen drie jaren heb ik minstens eenmaal in de maand, en soms ook meerdere malen, het hele gebied per fiets doorkruist. Daardoor heb ik een globaal beeld kunnen vormen van de waarde van het gebied voor vogels.

maar ook bijzondere plekken

Er is veel veranderd

Bijna vier decennia geleden kwam ik regelmatig in de Zwaluwenbunders en omgeving. Er is daar veel veranderd. Door ontwatering zijn andere mogelijkheden ontstaan, zoals boomkwekerijen die er nu talrijk zijn. In grote delen van het gebied zijn graslanden omgezet naar maisakkers. Na enkele bezoekjes lijkt het beeld te zijn zoals grote delen van Noord-Brabant: een overheersend intensief gebruikt agrarisch gebied. Het is bekend dat maisvelden en boomkwekerijen gewoonlijk voor vogels niet erg interessant zijn. De enkele kievit die er een broedpoging doet, faalt vaak. Als de mais bijna rijp is, proberen houtduiven, kraaiachtigen en mezen er wel een graantje van mee te pikken. Ook na de oogst foerageren er soms tientallen witte kwikstaarten op akkers.

en afwijkende plekken zoals een zandweg met hoge lage begroeiingen aan de randen

Kleine afwijkende plekken

Al in het eerste voorjaar van de driejarige tellingenreeks komt er een keerpunt in mijn beeldvorming van het gebied. ”Er is meer,” ontdek ik als van een ruige rand bij een maisakker tientallen kneuen opvliegen. Of als in mei een zeer droge, net ingezaaide maisakker ruim een week lang acht tapuiten herbergt. Dit stuk is toch aantrekkelijk genoeg voor onderbreking van hun trektocht naar noordelijke broedgebieden. Meer en meer kom ik er achter dat een aantal, meestal kleinere plekken afwijken van het merendeels grootschalige eentonige patroon. Deze zijn - in wisselende mate - wel aantrekkelijk voor vogels en andere fauna en flora. Recent uitgevoerde kleine ingrepen, zoals struiken laten groeien en bloemrijke akkerranden aanleggen, tonen direct een positief effect. De natuur reageert. Vlinders verschijnen en vogels gaan broeden. De roodborsttapuit heeft zich in het voorjaar van 2020 op zes geschikte plekken in de Nieuwe Warande gevestigd en weet zich er voort te planten. Het is duidelijk dat het gebied met verdergaande ingrepen meer aantrekkelijk gemaakt kan worden voor de lokale fauna en flora.

de graslanden van een biologische melkveebedrijf zien er anders uit dan de Engels raaigrasvelden

Meer milieuvriendelijke agrarische activiteiten

Veel van de agrarische delen in de Nieuwe Warande zijn eigendom van de gemeente Tilburg en worden verpacht aan boeren. In de meeste gevallen wordt er mais ingezaaid. De Stichting Nieuwe Warande heeft regelmatig contact met de gemeente en pleit voor het inzaaien van akkerkruidenmengsels aan de randen van o.a. maisakkers. Ook het meer ruimte geven aan struwelen met bramen en andere struikvormers behoort tot de wensen. Daar kunnen kleine zoogdieren zich verschuilen en struweelvogels broeden. Dat past niet altijd in de plannen van de pachters en plotseling zijn er soms mooi ontwikkelde stroken geklepeld of omgeploegd. De gemeente is bezig met een beheerplan, ook in het kader van het plan voor het Landschapspark Pauwels, waarin dit soort kleinschalige landschapselementen wat steviger verankerd kunnen worden. Het zal zeker een proces van een lange adem worden. Door de vele aandacht voor het gebied zijn veel mensen alert en maken zich zorgen om wat de plannen rondom het Landschapspark Pauwels gaan behelzen. Recreatieve voorzieningen zijn er immers genoeg in de omgeving. Natuur, kleinschaligheid en meer milieuvriendelijke agrarische activiteiten de kans geven hebben de voorkeur.

In de leilindes voor deze historische boerderij broedde ringmussen, voor ze gekapt werden

Ringmussen staan onder druk

De drie jaren onderzoek in de zich veranderende Nieuwe Warande hebben 82 verschillende vogelsoorten opgeleverd. Een aantal soorten zijn in de grootschalige landbouwgebieden in bepaalde jaargetijden in flinke aantallen aanwezig. Zo zijn houtduif, zwarte kraai, kauw en spreeuw regelmatig aangetroffen in het gebied. Ze vinden er voedsel en rust. In lage aantallen broeden ze er ook. Meeuwen en ganzen worden in beperkte aantallen aangetroffen. De kleine mantelmeeuw is er soms in de zomer en grote Canadese en grauwe ganzen foerageren op de maisstoppelvelden na de oogst. Vaste bewoners zijn er zeker ook. Kneuen doorkruisen in wisselende groepen het gebied. In de aangelegde ruige rand langs de Burgemeester Bechtweg grenzende aan Kouwenberg zingen meerdere ’kneuters’ het stotterende liedje van rateltjes, trillers en heldere fluittonen ter bevestiging van hun territorium. In een perceel ’kerstbomen’ onder Vijfhuizen zijn dit voorjaar meerdere nesten met eieren of jongen van kneuen gezien. De aantallen zijn niet bekend, maar bij de meeste boerderijen en woningen broeden wel huismussen. Ook boerenzwaluwen hebben hier en daar een plek om te broeden. Van huiszwaluwen zijn twee broedlocaties bekend. Ringmussen doen het op vele plaatsen niet goed, zo ook in de Nieuwe Warande. Aan de noordrand van de Zwaluwenbunders is een populatie van enkele tientallen ringmussen gevestigd. Het verdwijnen van natuurlijke broedgelegenheden is een van de hindernissen die ze moeten overwinnen.

De minder intensief bewerkte graslanden rondom Vijfhuizen zijn in trek bij ooievaars

Zoogdieren, boombewoners en ooievaars

De Hazennest met zijn eikenbossen is voor zoogdieren, spechten en andere boombewoners een geschikt leefgebied. Ze planten zich er ook voort. De minder intensief bewerkte graslanden rondom Vijfhuizen zijn in trek bij ooievaars. Zowel de plaatselijke populatie als doortrekkers zijn er in wisselende aantallen te zien. Over de Nieuwe Warande verspreid liggen dus meerdere opvallende pareltjes.

Een biologische tuinderij aan de Zwaluwsestraat bood in het voorjaar van 2020 

een onderkomen aan een paar patrijzen met drie jongen

Biologische bedrijven middelpunt van natuurlijke activiteiten

Op de lijst met alle waargenomen vogelsoorten prijken bijvoorbeeld buizerd, sperwer, torenvalk, scholekster, kievit, watersnip, wulp, koekoek, spotvogel, bosrietzanger, kleine karekiet, grauwe vliegenvanger, gele kwikstaart en de lijst eindigt met patrijs en geelgors. Een biologische tuinderij aan de Zwaluwsestraat bood in het voorjaar van 2020 een onderkomen aan een paar patrijzen met drie jongen. Het achterwege laten van insecten- en onkruidbestrijders biedt het geschikte voedsel (insecten) voor de opgroeiende patrijsjes. De graslanden van het aangrenzende biologische melkveebedrijf zien er ook anders uit: geen Engels raaigras maar veel klaver, weegbree en boterbloem. Deze planten bieden een biotoop aan de gele kwikstaart, een typische weidevogel. Als dan ook nog meerdere malen de zang van de boomleeuwerik klinkt vanuit de boomkwekerij aan de andere kant van deze zandweg, is een onverwacht mooi plaatje rond.

Akkerranden met veel bloemen en hun zaden trekken vogels aan , het jaarrond

Acceptabele alternatieven

Stimuleren van soortgelijke activiteiten en een beleid gericht op verhogen van de huidige grondwaterstand in de Nieuwe Warande zijn belangrijke adviezen aan beleidsmakers en uitvoerders. Het is niet reëel te verwachten dat de toestand van ruim 50 jaar geleden - een drassig graslandgebied met weidevogels - terugkomt. Maar tussen die en de huidige situatie liggen mogelijkheden voor acceptabele alternatieven. Laten we daar met zijn allen aan werken.

een voerderbietenveld, een welkome afwisseling in de gewassen

Reacties naar adkolen@kpnmail.nl

Een afwijkende plek is de wateropvang naast de Rauwbrakenweg tegen de spoorlijn