Gekke bekken trekken doen vogels niet, die hebben sommige soorten al van zichzelf! De vreemd gevormde snavels die sommige vogelsoorten hebben, horen vanaf het uitkomen uit het ei, bij die soort. Tijdens de evolutie hebben bv. Lepelaars (Platalea leucorodia) een snavel ontwikkeld die op 2 op elkaar te plaatsen lepels lijkt en bij Kruisbekken (Loxia curvirostra) kruisen de gehaakte snaveleinden elkaar.
Aangepast aan het eten
In langdurige processen hebben de talrijke vogelsoorten zich aangepast aan de vele verschillende natuurlijke omstandigheden. Iedere vogelsoort heeft speciale aanpassingen ontwikkeld die het mogelijk maken een eigen manier van leven te leiden. De aanpassing aan de voedselbron is daarin een belangrijke sleutel. Het gebruik en de vorm van de staart, de vleugels, de poten, de klauwen maar vooral ook de snavel staan in nauwe relatie met wat ze eten.
Uiteenlopend voedselpakket
Het voedsel waarvan de verschillende vogelsoorten leven is heel uiteenlopend. Vogels eten en jagen op andere vogels, kleine zoogdieren, vissen, amfibieën, reptielen en insecten. Ook dode beesten behoren tot het voedselpakket. Daarnaast staan vaak plantaardige materialen op het menu. Er zijn vogels die in bepaalde seizoenen of het jaar rond uitsluitend leven van voedzame vruchten en zaden.
Een nuttig werktuig
Vogels die nagenoeg alleen zaden eten hebben krachtige, min of meer kegelvormige stevige snavels. Specialisten als Kruisbekken en Appelvinken (Coccothraustes coccothraustes) hebben bijzonder vormen ontwikkeld. Met de gekruiste snaveldelen richten Kruisbekken ze zich uitsluitend op eten van de zaden van sparren en dennen. De zware snavel van de Appelvink is volledig aangepast aan het kraken van harde zaden. Aan de binnenzijde van het verhemelte en de ondersnavel bevinden zich platen met ribbels die daarbij houvast bieden. Met de krachtige kaakspieren vormt de snavel van de Appelvink een nuttig werktuig. Ze zijn verzot op de zachte kernen van de pitten van o.a. pruimen, olijven, kersen, meidoorns maar ook de nootjes van haagbeuken die ze ermee kunnen kraken.
Priemsnavels
De meeste zangvogels; o.a. leeuweriken, kwikstaarten, spreeuwen, piepers, mezen, lijsters en kraaien eten voedsel dat varieert met de seizoenen. Ze eten kleine beestje en insecten maar ook zaden en vruchten. Deze alleseters hebben gewoonlijk een weinig gespecialiseerde snavelvorm; een middellange priemsnavel. Deze grondvorm maakt echter ook een groot aantal verfijnde aanpassingen mogelijk. Een specialist in het vangen van vliegende insecten, met een priemsnavel, is de Grauwe vliegenvanger (Muscicapa striata.) Een bekende vogel, de Roodborst (Erithacus rubecula) heeft een soortgelijk eetgerei maar eet net weer even iets anders; wormen en kleine rupsen. Door deze voorkeuren broeden ze ook in verschillende tijden van het jaar. Zo hebben veel vogelsoorten hun eigen weg gevonden en vormen nauwelijks concurrentie voor andere soorten.
Acrobaten
Als verschillende vogelsoorten al het zelfde eten, rijden ze elkaar meestal niet in de wielen. De Koolmees (Parus major) zoekt het liefst zijn voedsel op de grond of tegen boomstammen. De kleine lichte Pimpelmees (Parus caeruleus) doet dat gewoonlijk in de bomen. Hoog in de toppen hangen ze vaak als acrobaten onderste boven aan het einde van de twijgen, iets wat de veel zwaardere Koolmezen niet kunnen.
Haaksnavels
Een opvallende vorm hebben de snavels van roofvogels, uilen en gieren. Met de krachtige haak aan de top scheuren ze stukken van hun prooi los. Met de scherpe zijkanten kunnen ze stukjes afsnijden als ze bijvoorbeeld pas uitgekomen jongen van hun dagelijks voedsel moeten voorzien.
Enorme variatie in vormen
Dat de variatie in snavelvormen enorm is blijkt wel als je naar de vele andere vogelsoorten kijkt. Per soort komen zelfs nog opmerkelijke verschillen voor. De verschillende eendenfamilies wijken op dat punt behoorlijk van elkaar af. Het eetinstrument van de allesetende Wilde eend Wilde eend (Anas Platyrhynchos) is bescheiden ten opzichte van de grote spatelvormige snavel van de gespecialiseerde slobberaar; de Slobeend (Anas clypeatra.) En wat denk je van de zaagbekken die hebben zelfs een soort tandjes in de bek.
Steltlopers, echte specialisten
Steltlopers zijn echte specialisten. Iedere soort heeft zijn eigen foerageeromgeving gevonden. De verschillende soorten komen niet in elkaars vaarwater wat dat betreft. Door de de variërende snavelengten haalt de een zijn voedsel wat dieper uit de bodem dan de andere. De lengten van de poten zijn daarbij ook bepalend. Rosse grutto’s (Limosa lapponica) en Drieteenstrandlopers (Calidris alba) foerageren soms op dezelfde plaatsen. In de branding stropen de Drieteenstrandlopers de bewegende overgang tussen land en water af. De Rosse grutto’s kunnen met hun veel langere poten een stuk verder het water in lopen.
Gevoelige tastzintuigen
Grutto’s, wulpen, snippen, ruiters, strandlopers en plevieren hebben krachtige rechte snavels. Aan het einde van de snavel hebben ze gevoelige tastzintuigen waarmee ze prooien in de modder kunnen opsporen. Deze drukreceptoren, lichaampjes van Herbst, stellen de vogels in staat om prooien te voelen die ze niet kunnen zien. Ook op de tong en het verhemelte hebben sommige vogels soortgelijke organen.
Veelzijdig instrument
Duidelijk is dus wel dat snavels veelzijdige instrumenten zijn. Snavels zijn erg bewegelijk en worden gebruikt voor het vangen en oppikken van voedsel maar ook voor het vasthouden en transporteren daarvan naar de jongen in het nest.
Iets minder belangrijk maar wel het meest opmerkelijk is toch dat sommige vogelsoorten hun snavel inzetten bij het baltsritueel. Wat is er mooier dan het geklepper van Ooievaars (Ciconia ciconia) bij de afwisseling op het nest.
Kijk ook eens op mijn weblog over vogels en andere natuurbelevenissen in het Quirijnstokpark in Tilburg Noord: vogelsenzo-quirijnstokpark
http://vogelsenzo-quirijnstokpark.blogspot.com/ .
http://vogelsenzo-quirijnstokpark.blogspot.com/ .
