De jonge zwarte ooievaar gezien op 16 augustus in De brand bij Udenhout.
Zwarte ooievaar op trek
Ad Kolen
Vroeger was de zwarte ooievaar een broedvogel in Nederland. Nu verblijft hij alleen korte periodes tijdens de trektijd in ons land. Een jaarlijks terugkerend fenomeen, waar de aantallen van toenemen. Maar toch is de Ciconia nigra een spaarzame verschijning. Dat komt door het verdwijnen van ooibossen uit Nederland.
De jonge zwarte ooievaar die 3 dagen in september verblijft op een weiland ten westen van het Noorderbos, onder 'de rook' van de TV-toren.
De meeste zwarte Ooievaars uit Noord- en Oost Europa overwinteren in Afrika, merendeels in het midden en het oostelijk deel van Afrika, zuidelijk van de Sahara. Door onder andere het uitbreiden van het broedareaal van de zwarte ooievaar richting West-Europa, lijken ook meer vogels in West-Afrika te gaan overwinteren. Soms al in juli en tot in oktober ondernemen ze deze reis. Overal in Nederland worden ze dan waargenomen, de meesten in augustus en september.
Volwassen zwarte ooievaars zijn kleurrijke verschijningen (Madjarovo-Bulgarije 2017).
De zwarte ooievaar is iets kleiner dan de ooievaar maar heeft dezelfde vorm. De volwassen vogel heeft een meest zwart verenkleed met een paarse en groene metaalglans, de buik is wit van kleur. De stevige snavel is rood, de poten zijn lang en rood. De jonge vogel heeft grijsgroene poten en snavel. Klepperen met de snavel zoals de ooievaar doet deze soort niet of nauwelijks. Het nest van takken is groot en wordt ieder jaar opnieuw gebruikt. Door het steeds aanvullen en uitbreiden wordt het nest erg groot. Het voedsel van de zwarte ooievaar bestaat onder andere uit amfibieën, vis, kleine zoogdieren en jonge vogels die gevangen worden in besloten landschappen met vochtige weiden, moerassen of in ondiepe wateren.
Een bewoond nest van een zwarte ooievaar (Chloepin Buda - Belarus 2010).
Het bijzondere verschijnsel van de trek van de zwarte ooievaar is ook in onze omgeving te bewonderen. De vogels die we in Nederland voorbij zien komen of er kort verblijven komen vooral uit Denemarken, Noord-Duitsland, Polen en Tsjechië. Op 16 augustus van dit jaar verblijft er één in het uitgestrekte moerasgebied De Brand bij Udenhout. Het is een jong exemplaar. Ook de vogel die tot nu driemaal gezien is in een weiland, grenzende aan het Noorderbos is een jong (9, 10 & 12 september 2023). De in voorgaande jaren in De Brand waargenomen exemplaren zijn, voor zo ver ik het gezien heb, ook jonge vogels. Dat was op 26-7-2020, 20-09-2019 & 03-07-2018, allemaal in het najaar dus.
In de bergen nestelt de zwarte ooievaar in holen en op richels van rotswanden (Madjarovo- Bulgarije 2017).
De zwarte ooievaar is een vogel met een extreem groot verspreidingsgebied. Hij broedt van het westen van Europa tot in het oosten van Azië. Meestal zijn het trekvogels die overwinteren in Afrika, India of China. In Europa broedt de zwarte ooievaar vooral in de uitgestrekte bosgebieden van het oosten van dit contingent tot in Rusland en verder. De aantallen nemen toe in Midden-Europa en ook in het westen broeden er steeds meer. De zwarte ooievaar breidt zijn verspreidingsgebied als broedvogel al jaren uit in de richting van Nederland. Vanuit de Duitse deelstaten Niedersachsen en Nordrhein-Westfalen komen ze westwaarts. Tientallen paren nestelen tegenwoordig in de Belgische Ardennen. Al jaren hopen Nederlandse beleidmakers en vogelaars dat de zwarte ooievaar gaat broeden in ons land. Er worden ook steeds vaker overzomerende exemplaren in geschikte omgevingen waargenomen. Maar een broedpoging is nog steeds niet vastgesteld.
Deze jonge zwarte ooievaar vindt veel voedsel op het weiland ten westen van het Noorderbos. Er is volop te eten om op te vetten voor zijn verdere reis naar Afrika (12 september 2023).
Het Plan Ooievaar uit 1986, dat de basis is voor de huidige natuurontwikkeling in De Gelderse Poort, heeft tot doel de zwarte ooievaar weer terug te laten keren in Nederland. Ook van de inrichting van de Blauwe Kamer bij Wageningen is dat onder meer de beweegreden. De zwarte ooievaar is in tegenstelling tot de ooievaar een schuwe vogel die zich behalve tijdens de trek zelden buiten het bos of het moeras laat zien. Die schuwheid heb ik meerdere malen in verschillende Oost-Europese landen ervaren. Als het in België lukt, moet de zwarte ooievaar zich op den duur ook in Nederland opnieuw kunnen vestigen. Maar het ontbreken van de noodzakelijke rust in ons drukke landje zal ze zeker parten spelen, zoals dat bij de ondertussen in Nederland broedende kraanvogel, nog al het geval is.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
Een idyllische plaatje van de Brand bij Udenhout.
