Een serie over het 'Verslag: De Vogels van de Dongevallei 2004-2019' De Dongevallei is van 1996 tot 2000 als ecologische verbindingszone door het nieuwe stadsdeel De Reeshof aan de westelijke rand van Tilburg aangelegd. Van 2004 tot 2019 zijn tweemaal per maand, het gehele jaar door, alle vogels geteld binnen de grenzen van de Dongevallei. Tijdens het broedseizoen, van half maart tot half juli, zijn steeds acht tellingen uitgevoerd volgens de richtlijnen van het BMP van SOVON. Naast algemene informatie betreffende het gebied en de wijze van tellen zijn alle 125 waargenomen vogelsoorten in dit verslag beschreven. Het verloop van de aanwezigheid van de verschillende vogelsoorten is in grafieken uitgebeeld en komt in afzonderlijke artikelen aan bod, vaak uitvoerig. Zo veel mogelijk zijn conclusies getrokken en oorzaken achterhaald van het verloop van de aantallen van de diverse vogels. Soms zijn de oorzaken lokaal, maar veelal spelen de landelijke en Europese stand van veel vogelsoorten een belangrijke rol. Het volledige verslag, in PDF-formaat is te ontvangen door een e-mail te sturen naar adkolen@kpnmail.nl |
Ad Kolen
Een broedpoging van een paar kuifeenden in de Dongevallei.
Kuifeend
Aythya fuligula - broedvogel
Kraaloogjes en een kuif
De kuifeend, een duikeend, zoekt zijn voedsel vooral onder water. Het voedsel bestaat voornamelijk uit slakken, waterinsecten en schelpdieren en in zoet water vooral uit driehoeks-mosselen. Daarnaast eet hij ook plantendelen en zaden. Gewoonlijk is de duik enkele meters diep. De kuifeend kan als het nodig is nog veel dieper naar voedsel zoeken, zelfs tot meer dan 10 meter. Zowel de mannelijke als de vrouwelijke kuifeend hebben een kuif op het achterhoofd. Die van het vrouwtje is weliswaar een stuk kleiner, maar het is toch een goed kenmerk om haar te onderscheiden van het op haar gelijkende vrouwtje van de tafeleend. Het verenkleed van het vrouwtje kuifeend is helemaal bruin en aan de flanken iets lichter getint. De mannelijke kuifeend valt op door de grote witte velden op het verder zwarte lichaam. Beide seksen vertonen opvallend veel wit aan de bovenzijde van de vleugels. Aan de onderzijde is het mannetje nagenoeg geheel wit, het vrouwtje wat minder. De opvallende ogen van de kuifeend zijn groot en geel met een zwarte iris: kraaloogjes.
Een vrouwelijke kuifeend met jongen, meerdere malen waargenomen in de Dongevallei.
Sterke toename in heel West-Europa
In het begin van de 20e eeuw is de kuifeend een schaarse broedvogel in Nederland. Vanaf 1950 neemt de populatie sterk toe, zowel hier als in de rest van Noordwest-Europa. Dit is het gevolg van de ontginningen in Oost-Europese broedgebieden en van het toenemen van de voedselrijkdom in de Nederlandse wateren. De enorme toename wordt daarna minder en gaat in afgezwakte vorm door in de 21e eeuw. Het verloop van de aantallen broedende kuifeenden per atlasproject laat een sterke stijging zien. 1973-1977: 6.000 broedparen, 1998-2000: 14.000-18.000 broedparen en 2013-2015: 20.000-24.000 broedparen. Ook de overwinterende kuifeenden zijn sterk in aantal toegenomen. Tussen 2013 en 2015 liggen de geschatte aantallen tussen 180.000 en 240.000 exemplaren. Ze verblijven dan voornamelijk in het westen en noordwesten van ons land, vaak in gezelschap van tafeleenden. (bron: sovon.nl)
Trekvogels, overwinteraars en broedvogels
Tijdens mijn telrondes in de Dongevallei, twee keer per maand, zie ik meestal kuifeenden. Vooral in de tweede helft van de tellingenreeks zijn ze er bijna altijd. In 2019 ontbreekt de soort slechts eenmaal. Er worden zowel doortrekkers, overwinteraars als broedvogels in de Dongevallei waargenomen. Aan het einde van de winter (januari-februari) zijn veel eenden van hun winterverblijven in het zuiden op weg naar de noordelijke broedgebieden. Veel soorten, waaronder ook talrijke kuifeenden, verblijven dan enige tijd in Nederland. Zo nemen ook de aantallen kuifeenden in de Dongevallei toe vanaf januari. Zie figuur 39. In die periode zijn de eenden op zijn mooist. Getooid in hun prachtkleed zijn ze klaar voor het broedseizoen. Vanaf maart-april worden het er weer minder, maar tot half mei verblijven er nog niet-broedende kuifeenden in de Dongevallei. Na het vertrek van de tijdelijke gasten zijn de aantallen gedurende het broedseizoen en de daarop volgende ruitijd laag. Pas in oktober trekken de aantallen weer aan.
Figuur 39: alle waarnemingen van kuifeenden per maand met het totaal boven de kolom.
Succesvolle broedvogel in de Dongevallei
De kuifeend is een succesvolle broedvogel in de Dongevallei. Buiten het teljaar 2007 zijn tijdens de gehele tellingenreeks een of meer territoria vastgesteld. Er zijn nogal eens jonge kuifeenden waargenomen, niet elk jaar maar soms wel meer dan één broedsel per broedseizoen. Na een stabiele periode met weinig broedende kuifeenden stijgen de aantallen en nemen ook de wisselingen toe. Zie figuur 40.
In 2008 wordt begonnen aan de bouw van een hoog flatgebouw met winkelcentrum aan de Reuverlaan. Dit grote bouwproject aan de rand van het gebied veroorzaakt veel verstoringen. De activiteiten hebben op bepaalde tijden en in bepaalde periodes veel invloed op de aanwezigheid van watervogels. De omgeving wordt opnieuw ingericht, de plas uitgebreid en een klein eiland aangelegd. Ruim daarna keert de rust terug. Eerst stijgen de totaalaantallen en later neemt ook het aantal broedvogels toe.
Mannelijke kuifeend.
Kuifeenden broeden laat in het seizoen. Dat heeft te maken met het dan pas beschikbaar zijn van het dierlijk voedsel dat de pullen zelf tot zich nemen. Vanaf half mei leggen de vrouwtjes 6 tot 12 eieren. In de Dongevallei worden net uitgekomen jonge kuifeenden gewoonlijk pas in juli gezien. Zelfs een paar keer nog in augustus. Zoals de meeste eenden zijn kuifeenden nestvlieders. Dat wil zeggen dat ze al na enkele uren het nest verlaten en op zoek gaan naar voedsel. Dezelfde dag kunnen ze al duiken naar dierlijk voedsel. De eerste week foerageren de jongen vrijwel alleen vanaf het wateroppervlakte. Ze verzamelen er muggenlarven en kokerjuffers. Nesten van kuifeenden worden zelden gevonden. In de Dongevallei zijn er voldoende moerasachtige delen waar ze zich goed kunnen verbergen.
Figuur 40: alle vastgestelde territoria (31) van kuifeenden per jaar met het totaal boven de kolom.
Schuwe vogel in de Dongevallei
Hoewel de totaalaantallen nog steeds schommelen zijn de aantallen kuifeenden na het vergroten van de plas aan de Reuverlaan toegenomen. Zie figuur 41. De kuifeend is een redelijk schuwe vogel en houdt gewoonlijk afstand van mensen. Wat meer ruimte op het water pakt voor de kuifeenden in de Dongevallei gunstig uit. Daarnaast speelt de landelijke toename - in Noord-Brabant wat later - hier zeker een rol. In sommige gebieden in Nederland zijn kuifeenden erg mak en broeden ze soms in grachten en stadsvijvers. In de Dongevallei is dat zeker niet het geval: ze vliegen al snel op. Alleen op de plas aan de Reuverlaan blijven ze zitten. Elders op de smallere wateren verdwijnen ze al snel.
Figuur 41: alle waarnemingen (3.072) van Kuifeenden per jaar met het totaal boven de kolom.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
