Een serie over het 'Verslag: De Vogels van de Dongevallei 2004-2019' De Dongevallei is van 1996 tot 2000 als ecologische verbindingszone door het nieuwe stadsdeel De Reeshof aan de westelijke rand van Tilburg aangelegd. Van 2004 tot 2019 zijn tweemaal per maand, het gehele jaar door, alle vogels geteld binnen de grenzen van de Dongevallei. Tijdens het broedseizoen, van half maart tot half juli, zijn steeds acht tellingen uitgevoerd volgens de richtlijnen van het BMP van SOVON. Naast algemene informatie betreffende het gebied en de wijze van tellen zijn alle 125 waargenomen vogelsoorten in dit verslag beschreven. Het verloop van de aanwezigheid van de verschillende vogelsoorten is in grafieken uitgebeeld en komt in afzonderlijke artikelen aan bod, vaak uitvoerig. Zo veel mogelijk zijn conclusies getrokken en oorzaken achterhaald van het verloop van de aantallen van de diverse vogels. Soms zijn de oorzaken lokaal, maar veelal spelen de landelijke en Europese stand van veel vogelsoorten een belangrijke rol. Het volledige verslag, in PDF-formaat is te ontvangen door een e-mail te sturen naar adkolen@kpnmail.nl . |
Ad Kolen
De Dongevallei
In de door de gemeente Tilburg en Heidemij Advies in 1996 uitgegeven brochure ’Project Dongezone’, met de ondertitel ’Een ecologische verbindingszone door de woonwijk Reeshof’, wordt de aanduiding Dongezone gebruikt voor het gebied dat tegenwoordig algemeen bekend is als Dongevallei. Het doel van het Project Dongezone was om de stad uit te breiden en tegelijkertijd de natuur te verbeteren.
Kaal in het begin, 7 februari 2004.
In het begin van de jaren 90 van de 20e eeuw zijn op verschillende niveaus definitieve plannen gemaakt voor de gebieden ten westen van Tilburg, inclusief de daar stromende Oude Ley / Donge. Van het oorspronkelijke plan om dit gebied deel te laten uitmaken van de ecologische hoofdstructuur van Nederland stapte men af. In het provinciale beleid werd de Oude Ley / Donge aangegeven als verbindingszone tussen de natuurkerngebieden Regte Heide / Riels Laag en de Lange Rekken. Om hieraan invulling te geven nam het Waterschap de Dongestroom deze aanbeveling op in ’Het Natuurproject Oude Ley / Donge’ dat betrekking heeft op het tracé tussen de Goorstraat - op het landgoed Ooievaarsnest - en het Wilhelminakanaal. Langs dit tracé zijn verschillende trajecten uitgevoerd om de landschappelijke en ecologische waarden van het beekdal te vergroten. In 2004 is Waterschap Dongestroom opgegaan in Waterschap Brabantse Delta.
Lage natuurwaarde
De Dongevallei heeft eind 20e eeuw nog amper kenmerken van een laaglandbeek. De morfologie en de afvoer lijken niet op de natuurlijke situatie die er ooit was. De beek is over de gehele lengte rechtgetrokken. De afvoer van het water, waarvan de kwaliteit slecht is, wordt door middel van vele kunstwerken geregeld. Het beoogde plangebied kent een grote gevarieerdheid in bodembouw. Plaatselijk is er diepe kwel vanuit de bodem. De natuurwaarde van het gebied is erg laag. De gronden zijn vooral intensief gebruikte landbouwgronden.
Gefaseerd in vijf jaar aangelegd
Van 1996 tot 2000 wordt de Dongevallei aangelegd tussen de spoorlijn Tilburg-Breda en het Wilhelminakanaal. Het meest noordelijke deel ging het eerst op de schop. Aan beide zijden van de ’genormaliseerde’ en verplaatste beek is van een strook van ongeveer 75 meter de overbemeste bovenste laag afgegraven. Dit is voorzichtig uitgevoerd om de onderliggende bodemstructuur intact te laten. De loop van de beek is meanderend gemaakt, plaatselijk verlegd en opgesplitst om een groot eiland te creëren. Er zijn diverse poelen van uiteenlopend formaat gegraven en er zijn open vlaktes gecreëerd en permanente laagtes aangelegd met het oog op ruigtes en hooilandvegetaties. Aanvankelijk beseften de meeste bewoners niet dat de zandvlaktes een natuurgebied in wording zijn. Al snel bezetten pioniersgrassen, -planten, mossen en ook vogels het zand.
Natuur tussen woonwijken, 6 juni 2004.
Met beleid aangelegd
Bij de aanleg van de Dongevallei is met verschillende aspecten rekening gehouden en is gestreefd naar gunstige natuur-ontwikkelingsmogelijkheden. Zo is voorkomen dat voedingsstoffen (versneld) vrijkomen. De graafwerkzaamheden zijn met een gladde bak uitgevoerd zodat geen losgewoelde grond achterblijft. Er is voorkomen dat de grond verdicht. Werkzaamheden werden achteruitrijdend verricht, zodat het afgegraven terrein onberoerd zou blijven. Lage en natte terreindelen zijn het meest gevoelig voor verdichting en daarom is vanaf de waterlopen gewerkt. Uitvoerders maakten gebruik van voertuigen met geringe gronddruk en waar nodig zijn rijplaten gebruikt. Er zijn geen gronddepots aangelegd binnen de Dongevallei. Omdat droge grond het minst gevoelig is voor verdichting, zijn de werkzaamheden bij voorkeur bij droog weer of vorst uitgevoerd. Gestreefd is om een microreliëf achter te laten. Door wat slordig te werken en niet te egaliseren zijn hoogteverschillen van twee decimeter achtergebleven.
Inheemse beplantingen
In de gebiedsdelen waar bos en struweel zijn gepland, is de hoofdstructuur van de beplanting aangebracht. Hierbij is er vanuit gegaan dat die zich door natuurlijke processen verder ontwikkelt. Voor het bosplantsoen is gebruik gemaakt van inheems genetisch materiaal van lokale of regionale oorsprong. Dit materiaal is het best aangepast aan de lokale klimatologische omstandigheden. Het grote eiland nabij de Reuverlaan, waar de hoofdgeul en een parallelgeul omheen lopen, is beplant met struiken (zwarte bes, Gelderse roos, wegedoorn) en bomen (zwarte populier, kraakwilg, ruwe iep, flapperiep). Het idee achter het beplantingsplan is een min of meer ondoordringbaar struweel te vormen - wat het inmiddels ook is - waar vogels en andere dieren zich kunnen verschuilen. De dichte begroeiing bestaat momenteel voornamelijk uit zwarte elzen en berken. Het grootste deel van de aanplant was al na enkele jaren afgestorven door de zeer natte bodemgesteldheid.
Half natuurlijke laaglandbeek
Het streefbeeld is de Dongevallei te ontwikkelen tot een half natuurlijke laaglandbeek. Aan de hand van modelstudies wordt geconcludeerd dat deze potentie in ruime mate aanwezig is. Het gebied is uitgestrekt en de abiotische condities zijn verschillend en zo ook de passende eigenschappen van de inrichting van het gebied. In een schetsontwerp is een vertaling van het streefbeeld weergegeven (Inrichtingsplan Dongezone). De gemeente Tilburg heeft als doelstelling de Dongezone op een zo hoog mogelijk, maar realistisch niveau te laten fungeren als verbindingszone voor de kenmerkende dieren- en plantensoorten van een laaglandbeeksysteem.
Een prachtig natuurlijke beeld op 16 juni 2016.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
