Patrijs uit de collectie van het Brabants Natuurmuseum in Tilburg.
Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien. |
Patrijs - Perdix perdix
Patrijzen zie je vaak voor je opvliegen of weglopen. Dat beeld met de grijze stuit en de gespreide roodbruine staartveren is uniform voor verschillende soorten partrijzen. Bij determinatiepogingen in Oost-Europa en ten zuiden van Nederland stuitte ik hierop: de rode patrijs, de steenpatrijs en ook de Aziatische steenpatrijs tonen hetzelfde beeld van achteren. Ook niet in Europa voorkomende patrijzen tonen dat beeld. Een beperkt aantal rode patrijzen broeden, na uitzetting in Nederland.
Explosieve geluiden
De (gewone) patrijs, Perdix perdix, waar het hier om gaat, is een prachtige vogel. Perdix, de wetenschappelijke naam van de patrijs, duidt waarschijnlijk op het geluid dat hij maakt. De naam is mogelijk verwant aan het Griekse perdesthai wat ’explosieve geluiden maken’ betekent. Het is niet gemakkelijk een patrijs van dichtbij goed te zien. Als ’jachtvogel’ is hij erg alert. Hij ’drukt’ zich tegen de grond bij gevaar. Het oranje bruine gezicht met grijze hals en borst is typerend. De bruine strepen op de flanken en het bruin gevlekte patroon met strepen van de vleugels maken het beeld van deze ‘compacte’ vogel compleet. Man en vrouw verschillen niet veel van elkaar. De donkerbruine vlek op de buik van het mannetje is bij de vrouwelijke patrijs veel kleiner of ontbreekt soms. Het verenkleed van het vrouwtje is wat doffer. Ze heeft wel een eigen kenmerk: een vage wenkbrauwstreep.
Sterke afname
De patrijs is een standvogel die zich ook buiten het broedseizoen rondom de broedplaats ophoudt. Op de zandgronden en ook op de klei in het zuiden van ons land komt de patrijs verspreid voor. De soort is gebonden aan half open tot open agrarisch land met een voorkeur voor akkers. De dichtheden zijn gewoonlijk laag. In het noorden van Nederland is de verspreiding verbrokkeld en zijn de dichtheden nog lager dan in het zuiden. Rond 1975 was de toen al afnemende patrijs nog een talrijke broedvogel. Hij kwam in het grootste deel van ons land voor. Grote delen van voornamelijk midden- en Noordoost-Nederland zijn ondertussen verlaten door patrijzen. De afname is opgelopen tot 90% van de toenmalige populatie. Door de intensivering van de landbouw - schaalvergroting, veranderde gewaskeuze en gebruik van bestrijdingsmiddelen – werd de patrijs van voedsel en leefgebied beroofd. Niet alleen in Nederland maar in heel West-Europa vindt deze terugval plaats. Het uitzetten van patrijzen leidde in het verleden tot populaties op plaatsen waar hij van nature niet voorkomt, zoals op de Waddeneilanden. Later verdween hij daar ook weer.
Figuur 1.
Nagenoeg voorbij
Aanvankelijk ging het goed met de patrijs in het Noorderbos (zie de figuren 1 & 2.) Tot en met 2005 lieten verschillende paren met jongen zich zien. Ook in de directe omgeving werd de soort aangetroffen. Er broedden enkele paren buiten de grenzen van het telgebied. Wat de broedvogels betreft, ging het goed tot 2008. Met de aantallen gedurende de rest van het jaar liep het al enkele jaren daarvoor niet zo goed meer. Na 2005 werd een enorme daling vastgesteld. Met nog enkele exemplaren in 2009 ging het verder bergafwaarts, gelijk aan het landelijke beeld. Daarna werden alleen nog losse waarnemingen opgetekend. In 2013 was er nog een paar met 1 jong, dat elders had gebroed. Het was de enige waarneming van de soort dat jaar. Erg verrassend was het 7 patrijzen aan te treffen in 2017 aan het einde van het broedseizoen (04-07-2017). Er bevonden zich jonge vogels in de snel opvliegende groep. Een paar had ergens in de nabije regio een nest jongen weten voort te brengen. Misschien zijn er toch nog mogelijkheden voor de toekomst. Meer openheid door beheersmaatregelen biedt wellicht perspectief.
Figuur 2.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
