Een serie over het 'Verslag: De Vogels van de Dongevallei 2004-2019' De Dongevallei is van 1996 tot 2000 als ecologische verbindingszone door het nieuwe stadsdeel De Reeshof aan de westelijke rand van Tilburg aangelegd. Van 2004 tot 2019 zijn tweemaal per maand, het gehele jaar door, alle vogels geteld binnen de grenzen van de Dongevallei. Tijdens het broedseizoen, van half maart tot half juli, zijn steeds acht tellingen uitgevoerd volgens de richtlijnen van het BMP van SOVON. Naast algemene informatie betreffende het gebied en de wijze van tellen zijn alle 125 waargenomen vogelsoorten in dit verslag beschreven. Het verloop van de aanwezigheid van de verschillende vogelsoorten is in grafieken uitgebeeld en komt in afzonderlijke artikelen aan bod, vaak uitvoerig. Zo veel mogelijk zijn conclusies getrokken en oorzaken achterhaald van het verloop van de aantallen van de diverse vogels. Soms zijn de oorzaken lokaal, maar veelal spelen de landelijke en Europese stand van veel vogelsoorten een belangrijke rol. Het volledige verslag, in PDF-formaat is te ontvangen door een e-mail te sturen naar adkolen@kpnmail.nl |
Ad Kolen
Met een voorkeur voor de boomrijke delen vestigde zich 11 territoria zwartkoppen in de Dongevallei in 2019.
Zwartkop
Sylvia atricapilla - broedvogel
Zwart of bruin petje
De zwartkop stamt uit hetzelfde geslacht (Sylvia) als de tuinfluiter en de grasmus en hij is even groot (14 cm). Het mannetje is voor het grootste deel in een grijs verenkleed gehuld. De onderzijde is wat lichter. Het vrouwtje heeft een meer grijsbruine kleur. Beide hebben onder de staart witte dekveren. De snavel is relatief groot en grijs getint, net als de poten. De naam dankt de vogel aan de glanzend zwarte kop van het mannetje. Het zwart lijkt een petje dat tot aan de ogen komt. Het vrouwtje heeft een roodbruin petje. Het is een grappig gezicht dit stel in het vroege voorjaar door de nog kale bomen te zien scharrelen. Later in het jaar is het een stuk moeilijker het zingende mannetje tussen het bladerdek te ontdekken. De zwartkop zingt niet tijdens de vlucht. Zijn liedje bestaat uit een mooie lijsterachtige zang met aan het einde heldere fluittonen.
De zwartkop is een Europese broedvogel die het hoge noorden mijdt. Hij behoort tot de zomervogels. De meeste zwartkoppen trekken weg in september en oktober. Ze brengen de winter door op het Iberisch schiereiland en in Noordwest-Afrika. Een kleine populatie (100-300) overwintert echter in Nederland, vooral in het westelijke deel van het land. In de winter leidt de zwartkop hier een teruggetrokken leven in ruime groenrijke wijken in stedelijk gebied. Vanaf begin april keert de zwartkop terug uit zijn overwinteringsgebied. Steeds vaker is hij er al eind maart. Hij is vooral een bosbewoner maar voelt zich ook thuis in gebieden met hogere bomen zoals houtwallen en oude tuinen. Doornstruiken, jonge bomen of hoge ruigtes zijn gewenst om het nest in te bouwen. De zwartkop is niet meer alleen een broedvogel van loofhoutbossen. Bosuitbreidingen en toename van braamvegetaties en ander struikgewas doen de soort floreren. De landelijke populatie broedvogels neemt al tientallen jaren toe. Hij is tegenwoordig een normale broedvogel in parken en grote oude tuinen. Het huidige bestand (2013-2015) bestaat uit 300.000-500.000 broedparen. Een enorm verschil met de 30.000-50.000 broedparen in de periode 1973-1977: een vertienvoudiging! (bron: sovon.nl)
Figuur 115: alle waarnemingen (146) van zwartkoppen per jaar met het totaal boven de kolom.
Het gaat goed met de zwartkop
Dat het met de landelijke populatie van de zwartkop goed gaat, is al in de vorige alinea duidelijk geworden. Als de plaatselijke omstandigheden gunstig zijn, neemt de lokale populatie toe. De toename van bomen en zelfs bosvorming in meerdere delen van de Dongevallei speelt de soort enorm in de kaart. Tot en met 2010 komt het aantal waarnemingen per jaar niet verder dan 3. De soort ontbreekt zelfs in 2006. Vanaf 2012 volgt duidelijk een stijgende lijn van het aantal waarnemingen met een spurt in het laatste teljaar 2019. Dan verdubbelt het aantal waarnemingen ten opzichte van 2018. Zie figuur 115.
Aantallen en territoria stijgen
Van zowel van de tjiftjaf als van de zwartkop blijven in toenemende mate individuen overwinteren in Nederland, van de zwartkop minder (100-300) dan van de tjiftjaf (1.000-2.000) in de periode 2013-2015. Van beide vogelsoorten is de herkomst van de wintervogels niet bekend. Van de tjiftjaf zijn 2 winterwaarnemingen vastgesteld in de Dongevallei. De zwartkop is in deze periode niet in de Dongevallei waargenomen. Alle waarnemingen vallen tussen begin april en half september. In totaal zijn 146 waarnemingen gedaan, aanzienlijk minder dan de 509 tjiftjaffen. Zoals te verwachten gaan de aantallen vastgestelde territoria op en neer met het aantal waargenomen individuen. Zie de aantallen vastgestelde territoria van de zwartkop in figuur 116.
Figuur 116: alle vastgestelde territoria (48) van zwartkoppen per jaar met het totaal boven de kolom.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
