Ad Kolen
Een reeks artikelen over de vogeltellingen en broedvogelinventarisaties in het Noorderbos bij Tilburg. Van 2003 tot en met 2017 werden alle vogels geteld, twee keer per maand, vanaf een vaste route. Tijdens het broedseizoen volgens de richtlijnen van het Sovon Broedvogel Monitoring Project (BMP.) In de begeleidende grafieken wordt het totaal aantal waargenomen vogels per jaar (24 tellingen) of per maand (30 tellingen) weergegeven. Bij de broedvogels zijn de per jaar vastgestelde territoria te zien.
|
Winterkoning - Troglodytes troglodytes
Enige in Europa
Onze winterkoning is de enige Europese vertegenwoordiger van de uitgebreide familie Troglodytidae (winterkoningen). Verspreid over Noord- en Zuid-Amerika komen 70 familieleden met dezelfde eigenschappen voor: kleine bruine vogeltjes, veelal levend in dicht struikgewas met een zeer luide melodieuze zang. De winterkoning heeft korte afgeronde vleugels en staat stevig op de kleine poten. De snavel is slank en puntig. De houding, met opgeheven staart, en de snelle snorrende vlucht door zijn biotoop, vaak langs het water, zijn kenmerkend voor de soort. De winterkoning foerageert voornamelijk op de bodem, tussen de ondergroei of in spleten. Aan deze gewoonte en het nestelen in donker plekjes en holletjes dankt de winterkoning zijn wetenschappelijke geslachtsnaam Tryglodytes (= holbewoner).
’Als een afloopende wekker’
“Wiens frissche kracht van het wezen steeds een aansporing is om levendig, bewegelijk en druk te zijn, de winterkoning. Hoe lilliputterig hij er ook uit ziet, deze op één na kleinste van onze inlandsche vogels. Het is een vogel met temperament, die moeilijk stil kan zitten, altijd in de weer is en op zijn indrukken van buiten altijd zeer vief en vaak fel-driftig reageert. Hij is een opgewekte, vroolijke klant en door zijn stemgerucht geeft hij voortdurend blijk van zijn presentie: hij verlangt, al zijn z’n proporties heel, heel klein, nochtans niet over het hoofd te worden gezien.
Als hij rondscharrelt tusschen de takkenbossen, als een grote ruige hommel vliegt in een hooischuur of bijna onzichtbaar zich beweegt tusschen lage dichte dennestammetjes van een donker bosch, dan is het tien tegen één, of hij begroet u bij u verschijnen met een pittig tjer-geroep en wanneer ge hem al te zeer nadert en hij ducht, dat ge iets kwaads in den zin hebt, dan herhaalt hij zijn alarmkreetje zoo dikwijls, driftig en verontwaardigd, dat de voortdurende stjikkerende geluidjes bijna klinken als een afloopende wekker.”
(Uit : Van velerlei veer – Rink Tolman, 1924)
Stabiele populatie
De winterkoning is broedvogel in heel Europa en is op de meeste plaatsen een uitgesproken standvogel. In Nederland broedt de vogel ook overal, maar is hij niet altijd even talrijk. Hoge concentraties komen voor in rijk gestructureerde loofbossen. Strenge winters met veel sneeuw zorgen voor forse verliezen, vooral in minder optimale biotopen. De landelijke stand wordt soms bijna gehalveerd door zulke winters. Herstel is er binnen enkele jaren weer. Los van deze schommelingen is de Nederlandse broedpopulatie toegenomen en de aantallen stabiliseren zich. In het bijzonder in de lage delen van het land zijn de aantallen toegenomen. De winterkoning houdt zich gewoonlijk het hele jaar op nabij de broedplaats. De volwassen winterkoning is een standvogel, de jonge vogels maken soms wat omzwervingen. Bij streng winterweer doen zich verplaatsingen voor over vermoedelijk korte afstanden. Minder optimale biotopen worden dan verruild voor voedselrijkere terreinen. Voor zover deze vogels niet overlijden, keren ze in het broedseizoen terug naar hun territorium. In het najaar en ook in het voorjaar lijkt er enige doortrek van Noord-Europese vogels. Het aantal broedparen in Nederland is nu (2013-2015) 400.000-600.000 in de winter bedragen de aantallen 1.000.000-2.000.000 (bron: Sovon.nl)
Figuur 1.
Stabiele periodes
De winterkoning staat op de 8e plaats van de meest waargenomen vogels gedurende de 15 teljaren in het Noorderbos. Met een vrij snelle stijging gedurende de eerste teljaren is het aantal waargenomen winterkoningen jarenlang stabiel. Zie figuur 1. Het verschil per jaar komt gedurende 5 jaren niet hoger dan 12 stuks (6,5%). Daarna volgt een stabiele periode met een lager aantal (75%). Na een dieptepunt in 2013 stijgen de aantallen tot een nog niet geëvenaarde hoogte. Duidelijk onder invloed van de uitbreiding van de biotoop door toename van struikgewas en bomen.
Figuur 2.
Jaarbeeld
Nagenoeg het jaar rond is de winterkoning actief. Is het niet de trillende zang dan klinkt er wel ergens het krachtig rollende alarm. Het meest actief is de winterkoning in het broedseizoen met een piek in april. Zie figuur 2. Daarna loopt de waarneembare activiteit af. Ze zijn er wel maar vallen steeds minder op. In augustus - de ruitijd - staat de activiteit op een laag pitje. Daarna nemen de waarnemingen van winterkoningen weer toe in het Noorderbos. Koude periodes doen de aantallen in de eerste maanden van het jaar weer dalen, waarna explosieve stijging volgt met de start van het broedseizoen.
Figuur 3.
Wat de broedvogels betreft, gaat het aantal territoria de eerste 5 teljaren niet gelijk op met de aantallen per jaar. Zie figuur 1 en 3 . Tot 2007 blijft het aantal territoria een beetje achter. Vanaf 2008 gaan ze gelijk op, maar wel met behoorlijke schommelingen. Vanaf 2014 is het aantal broedparen vrij stabiel. In die periode vallen ook de nagenoeg vaste locaties van de territoria op. Het grootste deel van de territoria is in die periode op hetzelfde stuk in het Noorderbos gevestigd. Territoriumgrenzen zijn vaak gelijk, lopen soms over hetzelfde pad. Vooral in het oostelijke deel, grenzend aan de enige asfaltweg door het gebied, liggen de territoria dicht op elkaar. Soms klinkt de zang uit 3 verschillende richtingen. In het noordelijke, meer open deel, verschuiven de locaties van de territoria regelmatig en het aantal wisselt enigszins. De winterkoning staat met in totaal 235 territoria op de 3e plaats.
Reacties naar adkolen@kpnmail.nl
